Kleszcz: Jak wyglądają kleszcze, a jak nimfa kleszcza i co w przypadku ukąszenia? Publikacja 23 kwietnia 2020 Autor: Arkadiusz Ostojski 6 minuty czytania. Kleszcz budzi u wielu ludzi lęk, a nawet strach. Dzieje się tak ponieważ kleszcze są nosicielami niebezpiecznych chorób, z którymi współczesna medycyna nie do końca potrafi sobie poradzić. Sezon kleszczy, niestety już się rozpoczął, a więc wybierając się do lasu, parku czy nad jezioro pamiętajmy, żeby odpowiednio zabezpieczyć się przed tymi pajęczakami, aby zminimalizować ryzyko ukąszenia i zarażenia się odkleszczowym zapaleniem mózgu czy boreliozą. Warto mieć to na uwadze i stosować działania profilaktyczne, by uchronić siebie i swoich najbliższych przed ewentualnymi skutkami jakie niosą choroby odkleszczowe. W obawie przed zachorowaniem nie należy wpadać w panikę, a także kierować się mitami, które narosły wokół kleszczy. W wielu miejscach w Internecie możemy przeczytać i od wielu ludzi usłyszeć, o domowych i niestety często błędnych metodach na np. usunięcie kleszcza. Takimi działaniami możemy tylko sobie zaszkodzić. Właściwym rozwiązaniem jest zapoznanie się z faktami na temat kleszczy, gdyż tylko wtedy możemy na spokojnie podjąć prawidłowe działania. Zobaczmy, jak rozpoznać kleszcza i się przed nim ochronić. Jak wygląda kleszcz? Kleszcz jest pajęczakiem, gdyż posiada osiem odnóży i należy do podgromady roztoczy, a to sprawia, że jest stworzeniem, które potrafi się przystosować do różnych warunków i jest odporne na różne czynniki znajdujące się w otoczeniu. Kleszcze posiadają niewielkie rozmiary, dlatego łatwe je przeoczyć. W zależności od gatunku, długość ich ciała może wahać od niecałego milimetra do 30 milimetrów, gdy w danym momencie się nie pożywiają. Większość kleszczy nie przekracza jednak 15 milimetrów długości, a kształt ich odwłoka jest owalny i spłaszczony. A jak wygląda napity kleszcz? Gdy się pożywia, to pęcznieje i powiększa swoją objętość. Kleszcze są pasożytami, a to oznacza, że potrzebują organizmu żywego, na którym mogą pasożytować. Ich pokarmem jest krew ludzi lub zwierząt i potrzebują jej dość dużo. O wiele więcej, niż inne pasożyty, które również się krwią żywią, jak na przykład są najliczniejszymi przedstawicielami roztoczy. Od innych roztoczy różnią się przede wszystkim wielkością oraz narządami znajdującymi się po bokach ich otworów gębowych – narządy te służą do ssania krwi. W zależności od ilości pobranej krwi, rozmiary kleszczy wynoszą od 1 mm do 30 mm. Tylko samice kleszczy żywią się krwią, samce gnieżdżą się na nosicielach wyłącznie w celu kopulacji z samicą. W celu zdobycia pokarmu kleszcze muszą przebić się przez skórę swojego żywiciela. Nacinają ją tak jak nożyczkami za pomocą swojego narządu gębowego, a następnie drążą otwór przy pomocy żądła, by móc zasysać krew, która wypływa z uszkodzonej tkanki. Robią to zazwyczaj w miejscach, w których skóra jest cieńsza, gdyż łatwiej jest się im przez nią przebić, a także szukają ciepłych i miękkich okolic, by móc wygodnie się ulokować. Gdy są bowiem bardzo głodne, potrafią być przyssane do swojego żywiciela nawet przez kilkanaście dni. Kleszcze mogą bardzo mocno przytwierdzić się do ciała, gdyż na ich żądle znajdują się kolce zapobiegające odpadnięciu, dlatego też pocieranie lub drapanie nie pomaga w usunięciu kleszcza. Niektóre gatunki kleszczy, które nie posiadają odpowiednio długiego żądła, produkują też substancję podobną w swoich właściwościach do kleju. Dzięki niej mogą lepiej przytwierdzić się do żywiciela. Po opisie aparatu gębowego kleszcza mogłoby się wydawać, że jego użądlenie powinno być bolesne lub w jakiś sposób odczuwalne. Jednak jego ślina zawiera substancję znieczulającą, które sprawia, że ugryzienie jest całkowicie bezbolesne. To dlatego nie zawsze wiemy, że zostaliśmy ugryzieni, a jedynym sposobem na wykrycie kleszcza jest dokładne obejrzenie naszego ciała. Kleszcze przykładowe gatunki i choroby jakie przenoszą kleszcze. Na co jesteśmy narażeni? Wyróżniamy około 900 gatunków kleszczy, z czego ponad 70 znajduje się w Europie, a 19 gatunków bytuje na stałe w Polsce. Możemy je podzielić na kleszcze twarde i kleszcze miękkie. Kleszcze twarde posiadają pancerz - scutum, który u samców pokrywa cały grzbiet, a u samic, nimf i larw jedynie jego połowę. Natomiast kleszcze miękkie są pancerza pozbawione i w Europie występuje tylko jeden taki kleszcz, a jest nim obrzeżek gołębień. Jego głównymi żywicielami są ptaki, jednak może się zdarzyć, że użądli człowieka. Teoretycznie nie wszystkie gatunki kleszczy zagrażają ludziom. Kleszcz łąkowy, psi lub jeżowy atakują w większości przypadków inne ssaki, jak zwierzęta domowe, hodowlane lub dzikie. Choroby, które przenoszą też zagrażają głównie zwierzętom. Bardzo rzadko, ale jednak zdarza się, że te kleszcze użądlą też ludzi. Kleszcz jeżowy przenosi groźne dla nas patogeny. W pozostałych przypadkach może nastąpić wstrząs anafilaktyczny, jeśli jesteśmy uczuleni na ślinę kleszcza. Może nam się też nieraz wydawać, że widzieliśmy latające kleszcze, ale nie jest to możliwe. Kleszcz ze skrzydłami nie występuje, więc najpewniej pomyliliśmy go ze strzyżakiem jelenim. Zobacz również inne groźne owady: Komary Meszki W Polsce największe zagrożenie dla człowieka stanowią kleszcze pospolite. To one najczęściej pasożytują na ludziach, a także są nosicielami chorób, jak borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu(KZM). Kleszczowe zapalnie mózgu jest wywoływane przez wirus, a skutki tej choroby mogą być bardzo poważne, gdyż atakuje ona nasz układ nerwowy. Niestety wciąż nie wiemy o niej zbyt dużo, ani nie potrafimy jej skutecznie leczyć. Nie każda zainfekowana wirusem osoba zachoruje na KZM. Rozwinie się ono u jednej trzeciej osób, które zostały ugryzione przez kleszcza będącego nosicielem wirusa. Nie wiadomo, dlaczego pozostałe osoby nie chorują, ale zauważono, że KZM częściej dotyka osób starszych oraz mężczyzn. Początkowemu stadium choroby towarzyszą objawy typowe dla grypy, takie jak gorączka, bóle głowy lub mięśni. Niektórzy są w stanie w tym momencie jeszcze chorobę pokonać, ale jeśli posiadamy upośledzony układ odpornościowy, wirus przedostaje się do centralnego układu nerwowego. W łagodniejszych przypadkach powoduje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, w najgorszych rozwija się zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. Może wtedy dojść do porażenia kończyn, zaburzeń mowy, połykania, a nawet oddychania. Chory może też mieć zaburzenia świadomości. Szacuje się, że około 30% takich przypadków może skończyć się zgonem pacjenta, 50% nigdy nie odzyska pełni sprawności, a tylko 20% osób z KZM udaje się całkowicie wyzdrowieć. Inną chorobą przenoszoną przez kleszcze jest borelioza. W tym przypadku, jej przyczyną jest bakteria. Borelioza występuje znacznie częściej, a objawy jej towarzyszące są mylone zwykle z innymi chorobami. Pierwszym objawem, który od razu kojarzony jest z boreliozą jest owalny rumień po kleszczu, najczęściej wokół miejsca ugryzienia. Występuje on maksymalnie do miesiąca czasu od użądlenia, jednak nie u wszystkich zakażonych. Pozostałe osoby mogą odczuwać jedynie ogólne zmęczenie, bóle głowy i zawroty. Natomiast kolejnym stadium choroby może być porażenie nerwu twarzowego, bóle i inne problemy z sercem, zapalenie stawu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jako, że rumień pojawia się tylko 40-60 % przypadków, a pozostałe objawy mogą wystąpić dopiero, gdy on już zniknie, borelioza nie zawsze jest szybko diagnozowana. Możemy na nią cierpieć latami i nie zdawać sobie z tego sprawy. Jak chronić się przed kleszczami i zarażeniem chorobami? Przede wszystkim powinniśmy zmniejszyć możliwość ugryzienia przez kleszcza. Żyje on w określonym środowisku, dlatego należy unikać wysokich traw, czy to na łąkach, czy też w mieście. Jeśli wybieramy się w takie miejsce, to zakładajmy długie nogawki i rękawy, a także wysokie buty i skarpetki. Na pewno warto też skorzystać ze sprayów odstraszających kleszcze. Po spacerach należy obejrzeć całe ciało, również miejsca owłosione, a jak wygląda kleszcz w skórze? Czasami jak zadrapanie lub pieprzyk. Dopiero, gdy napije się krwi, staje się lepiej widoczny. Gdy znajdziemy kleszcza należy go, jak najszybciej usunąć. Ma to znaczenie w przypadku boreliozy, gdyż potrzeba więcej czasu, by bakteria przedostała się do organizmu. Następnie należy obserwować miejsce ukłucia, a gdy pojawi się rumień lub inne objawy, udać się do lekarza, który przepisze antybiotykoterapię. Do zarażenia wirusem KZM dochodzi już w momencie ukłucia. Nie istnieją też leki na tę chorobę, możemy jedynie łagodzić jej objawy. Osoby szczególnie narażone, które mieszkają, pracują albo wybierają się w rejony, w których występują zakażone KZM kleszcze, powinny się zaszczepić. To jedyne, skuteczne zabezpieczenie. Pamiętajmy, że kleszcz w skórze nie może być niczym polewany lub smarowany. Należy złapać go, jak najbliżej skóry i pionowo, płynnie wyciągnąć. Musimy sprawdzić, czy całość została usunięta, a następnie przemyć to miejsce środkiem odkażającym. Pamiętajmy też, by chronić nasze zwierzęta, gdyż one mogą również bardzo ucierpieć po ugryzieniu przez kleszcza. Kleszcze to krwiopijne pajęczaki należące do typu stawonogów. W Polsce żyją dwie rodziny kleszczy: kleszcze miękkie (Argasidae), do których należą obrzeżki,) kleszcze twarde (Ixodidae), których w naszym kraju żyje 21 gatunków, najczęściej spotykanym i najpopularniejszym jest kleszcz pospolity. Wszystkie kleszcze są bezwarunkowymi pasożytami lądowych zwierząt kręgowych, tylko w czasie pobierania pokarmu czyli krwi są związane z żywicielem, resztę swojego życia spędzają we właściwym dla siebie środowisku. Samice kleszczy składają jaja w środowisku zewnętrznym, w ściółce, pod kamieniami, w gniazdach i norach zwierząt. Z jaj wylęgają się larwy, które następnie przekształcają się w nimfy a z nich w postać dojrzałą. Zarówno larwy jak i nimfy żywią się krwią zwierząt i dopiero po ukończeniu żerowania może odbyć się ich linienie w środowisku zewnętrznym. Kleszcze należą do niebezpiecznych stawonogów zagrażających zdrowiu ludzi i zwierząt. Pod względem różnorodności czynników patogennych, które mogą przenosić ustępują miejsca jedynie komarom. Są wektorami rozmaitych gatunków wirusów, riketsji, bakterii oraz pierwotniaków wywołujących infekcje i inwazje mające zazwyczaj ciężki przebieg i nierzadko kończące się śmiercią. W Polsce najczęściej atakującym ludzi, a tym samym mającym największe znaczenie medyczne, jest kleszcz pospolity Ixodes .Ten liczny i szeroko rozprzestrzeniony w naszym kraju gatunek jest żywicielsko nieswoisty, może więc atakować wszystkich dostępnych dla siebie żywicieli. Wylęgające się z jaj larwy oraz kolejne stadium rozwojowe – nimfy preferują jednak małe (np. drobne owadożerne i gryzonie leśne) i średniej wielkości ssaki (np. zające, lisy), a także ptaki, za których pośrednictwem mogą być też przenoszone na znaczne odległości. Natomiast dorosłe osobniki pasożytują zazwyczaj na dzikich i domowych, lub hodowlanych zwierzętach średnich (dziki, psy, owce) i dużych rozmiarów (zwierzyna płowa, bydło domowe). Człowiek może być atakowany przez wszystkie aktywne stadia rozwojowe I. ricinus, głównie jednak przez nimfy i samice. Po pobraniu krwi pasożyt odpada od żywiciela i chowa się w ściółkę. Postacie młodociane tam linieją, przekształcając się w następne stadium rozwojowe, natomiast samice produkują i składają jaja (średnio ok. 2500 sztuk), po czym giną. Całkowity okres rozwoju osobniczego I. ricinus w naszych warunkach klimatycznych trwa 1,5 – 4 lat. Sezonowa aktywność tego kleszcza rozpoczyna się, w zależności od temperatury, w końcu marca lub na początku kwietnia i trwa zazwyczaj do listopada. Cechują ją przeważnie dwa szczyty: wiosenny, wyższy, w maju i jesienny, niższy, we wrześniu. Wówczas też najczęściej dochodzi do kontaktów kleszczy z ludźmi i, w konsekwencji ukłucia przez zakażonego stawonoga, może mieć miejsce transmisja patogenu. W miesiącach letnich notuje się spadek aktywnych form I. ricinus. W naszym kraju gatunek ten bytuje w siedliskach o wilgotności względnej ok. 80-100%. Sporadycznie zatem występuje w lasach sosnowych na piaszczystym podłożu i w borach szpilkowych bez poszycia, a także na moczarach i torfowiskach, natomiast głównie zasiedla lasy liściaste i częściej znajduje również dogodne warunki rozwoju w biotopach leśnych na obrzeżach miast, a także w lasach i parkach miejskich, gdzie częstotliwość jego kontaktów z ludźmi tym samym wzrasta. W przeciwieństwie do I. ricinus, zasięg występowania kleszcza łąkowego,Dermacentor reticulatus jest ograniczony do północno-wschodnich i wschodnich połaci kraju. Jednak w swoich siedliskach występuje on powszechnie, a w okresach wzmożonej aktywności wiosennej i jesiennej może być nawet liczniejszy niż kleszcz pospolity. Bytuje przede wszystkim w zadrzewionych lub zakrzewionych dolinach rzek i strumieni, na torfowiskach niskich i w bagnistych lasach mieszanych, na polanach i łąkach śródleśnych, a także na porębach oraz zakrzewionych pastwiskach. D. reticulatus jest gatunkiem pozagniazdowo-norowym, o trójżywicielowym cyklu rozwojowym. Młodociane osobniki występują w norach i korytarzach nor drobnych ssaków, a ich żywicielami są głównie nornikowate. Żywicielami postaci dorosłych są średniej i dużej wielkości ssaki dzikie ( króliki, zające, dziki, sarny, jelenie, łosie) oraz bydło domowe. Ponieważ jednak gatunek ten rzadko atakuje ludzi, uważa się, że nie stanowi on w Polsce istotnego zagrożenia dla ich zdrowia. Nie znaczy to jednak, iż powinno się lekceważyć jego znaczenie medyczne, ponieważ D. reticulatus występuje na żywicielach, na których chętnie pasożytuje również I. ricinus i ten fakt ma istotne znaczenie epidemiologiczne. Może bowiem dochodzić do współżerowania obu gatunków na jednym żywicielu. Dzięki temu możliwa jest transmisja patogenów z zakażonych osobników kleszczy pospolitych, służących jako dawcy (donors) do pasożytujących obok nich kleszczy łąkowych, będących biorcami (recipients). Tym samym D. reticulatus może pełnić funkcję w podtrzymywaniu naturalnego krążenia chorobotwórczych mikroorganizmów, zwłaszcza, że zasiedla on licznie tereny o endemicznym występowaniu wielu chorób transmisyjnych. Cykl rozwojowy kleszcza łąkowego jest zasadniczo jednoroczny, ale w rzadkich przypadkach może trwać dwa lata. W ciągu roku występują dwa okresy aktywności głodnych form dorosłych – wiosenny (marzec – czerwiec), ze szczytem w kwietniu i jesienny (sierpień – listopad), ze szczytem w październiku. Postacie młodociane mają jeden okres aktywności od czerwca do września, ze szczytem w lipcu dla larw oraz w sierpniu dla nimf. Kleszcze jak się chronić ? Nosić długie spodnie (nogawki należy wpuścić do skarpetek), koszule z długim rękawem, Po wizycie w lesie lub innym miejscu bytowania kleszczy należy dokładne obejrzeć całe ciało oraz wziąć prysznic ponieważ łatwo można w ten sposób spłukać wędrujące po skórze kleszcze. Wstępne oględziny należy zrobić jeszcze przed wejściem do domu, ponieważ kleszcze przyniesione w ubraniu do domu potrafią przeżyć w pomieszczeniach wiele miesięcy. Wykonaj szczepienie ochronne przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu Stosować repelenty (preparaty odstraszające) zgodnie z zaleceniami producenta nie należy wydłużać odstępów czasu pomiędzy ich stosowaniem, ponieważ ochrona staje się wtedy nieskuteczna. Preparaty na kleszcze używa się na odsłonięte fragmenty skóry oraz ubranie Mugga Deet - Środek na kleszcze - zobacz WRÓĆ